هسته اولیه علوم انسانی دانشگاه ارومیه با شکل گیری گروه علوم تربیتی در سال 1356 در دانشکده علوم به عنوان یک گروه سرویس دهنده برای تدریس دروس تربیتی شکل گرفت. این گروه تدریس دروس تربیتی 32 واحدی رشته های دبیری را در دانشگاه ارومیه عهده دار بوده است. همزمان با شکل گیری گروه علوم تربیتی، اساتیدی برای تدریس دروس عمومی  اعم از معارف اسلامی، فارسی عمومی ، دروس تربیت بدنی و زبان خارجه انگلیسی در دانشگاه فعالیت داشتند که  با شکل گیری گروه آموزشی زبان و ادبیات فارسی  در سال 1367، رسماً دانشکده ادبیات و علوم انسانی در محل پردیس شهر واقع در خیابان شهید بهشتی (دانشکده) به عنوان چهارمین دانشکده دانشگاه ارومیه تأسیس شد. 

این دانشکده با هدف تربیت و تامین نيروی انسانی متخصص و ماهر در سال 1367 فعالیت خود را آغاز نمود و پذیرش اولين گروه دانشجويان دانشکده  شامل دانشجویان کارشناسی دبيری زبان و ادبيات فارسی در سال 1367 و دبيری تربيت بدنی و علوم ورزشی  در سال 1368 بوده اند. باتوجه به محدودیت فضای  فیزیکی آموزشی و اداری دانشکده ادبیات و علوم انسانی در پرديس شهر واقع در خيابان شهيد بهشتی( دانشکده) در سال 1371 به محل پردیس فعلی واقع در بلوار والفجر 2 روبروی صدا و سيمای سابق، خیابان صداو سیما منتقل شده است. در طول سالیان گذشته گروه های آموزشی جدید از جمله گروه اقتصاد در سال 1370، گروه زبان و ادبیات انگلیسی در سال 1375، گروه تاریخ در سال 1376، گروه حسابداری در سال 1378، گروه مدیریت در سال 1379، گروه جغرافیا در سال 1384 به گروههای آمورشی دانشکده افزوده شدند که در سال 1385  گروههای آموزشی علوم اقتصادی، حسابداری و مدیریت بازرگانی در چارچوب دانشکده اقتصاد و مدیریت از دانشکده ادبیات و علوم انسانی تفکیک گردید.

در ادامه توسعه آموزشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی گروه فقه و حقوق اسلامی از گروه معارف اسلامی دانشکده منفک گردید و به عنوان گروه آموزشی مستقل در سال 1386 شروع به فعالیت نمود. در سال 1389 دومین دانشکده تحت عنوان دانشکده تربیت بدنی و علوم ورزشی از این دانشکده منفک و به عنوان یک دانشکده مستقل شروع به فعالیت آموزشی و پژوهشی نمود.در راستای تداوم توسعه آموزشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی گروه روانشناسی علیرغم پذیرش دانشجو از سال 1382 در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری در گرایش روانشناسی تربیتی و روانشناسی عمومی ذیل گروه علوم تربیتی، در سال 1396 با اخذ مجوز پذیرش دانشجو در مقطع کارشناسی به عنوان گروه آموزشی جدید آغاز به فعالیت نمود. در سال 1398دانشکده ادبیات و علوم انسانی با اخذ مجوز تاسیس رشته جامعه شناسی در مقطع کارشناسی به تفکیک گروه جامعه شناسی از گروه علوم تربیتی به عنوان یک گروه مستقل اقدام نمود.  

در حال حاضر دانشکده ادبيات و علوم انسانی با 10 گروه آموزشی در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری اقدام به پذیرش دانشجو می نماید و در راستای تحقق مسئولیت اجتماعی دانشگاه مشغول اجرای طرح های پژوهشی مشترک با دستگاه های اجرایی استان و مشاوره های اجرایی  در سطح استان با 67 نفر هیات علمی مشتمل بر 11 استاد، 17  دانشیار ، 34 استادیار و 5 نفر مربی و  25 نفر کادر اداری و خدماتی می باشد.  مدیریت این دانشکده از ابتدای تاسیس تا کنون به ترتیب برعهده آقای محبوب طالعی عضو  محترم هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی از تاریخ 1371 تا 1376، آقای دکتر عبدالله طلوعی آذر عضو  محترم هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی از سال 1376 تا 1381، آقای دکتر میر محمد سید عباس زاده عضو  محترم هیات علمی گروه علوم تربیتی1381 تا 1386، آقای دکتر سید مهدی صالحی عضو  محترم هیات علمی گروه فقه و حقوق اسلامی 1386 تا 1392، آقای دکتر عبدالله طلوعی آذر عضو  محترم هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی از سال 1392 تا 1399 بوده است، آقای دکتر افشار کبیری عضو محترم هیات علمی گروه جامعه شناسی 1399 تا 1402  و در حال حاضر مدیریت این دانشکده برعهده آقای دکتر بهمن نزهت عضو  محترم هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی می باشد.